Ρακή ή Τσικουδιά
Το 1989 ψηφίστηκε ο με αρ. 1576/89 κανονισμός της ΕΟΚ για τα οινοπνευματώδη ποτά στον οποίο οι Τούρκοι κατοχύρωσαν το όνομα «raki» και οι Έλληνες τα ονόματα ‘τσίπουρο Τυρνάβου, τσίπουρο Μακεδονίας, τσίπουρο Θεσσαλίας και τσικουδιά Κρήτης. Συνεπώς από το 1989 η ρακή στην Ελλάδα λέγεται πια επίσημα τσικουδιά, αν και η ονομασία ρακή είναι ελληνική λέξη.
Του ΑΔΑΜΑΝΤΙΟΥ (ΜΑΚΗ) ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ
(Προέδρου Κρητων Α. Παρασκευής Αττικής, Δ/ντη Υπ. Πολιτισμού)
Β. Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΡΑΚΗ Ή ΤΣΙΚΟΥΔΙΑ
Η ρακή ή τσικουδιά ονομάζεται ρακή, επειδή είναι απόσταγμα που παράγεται από στέμφυλα ή κρητικά στράφυλα από ρώγες ή αρχαία ελληνικά ραξ ή ιωνικά ρωξ – ρώγες σταφυλιών, από το ραξ > ρακή, πρβ και λατινικά racemus (ιταλικά racimolo ) = o βότρυς σταφυλής, το τσαμπί, Racemite Bacchus = ο βοτρυοφόρος Βάκχος (= ο Διόνυσος) κ.α. Η ρακή λέγεται και τσικουδιά, επειδή τα στέμφυλα στην Κρήτη λέγονται και τσίκουδα. Η λέξη τσίκουδα, ενικός τσίκουδο, είναι παραλλαγή της λέξης κόκκοι ή κούκουδα ή κουκούτσια κ.α. Σε άλλα μέρη της Ελλάδος τα στέμφυλα ονομάζονται και τσίπουρα οπότε εκεί η ρακή λέγεται και τσίπουρο. Οι λέξεις τσαμπί > τσάμπουρα > τσίπουρο… και κόκκος > κουκούτσια > τσικ-ουδα … = ηχοποιητικές. Η κρητική τσικουδιά ή ρακή (με η, η ρακή) είναι διαφορετικό ποτό από το τούρκικο ρακί (με ι, το ρακί), αφού αυτό είναι όπως το ούζο, δηλ. έχει γλυκάνισο και διπλή απόσταξη, ενώ η τσικουδιά όχι.
Γ. Η ΤΣΙΚΟΥΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΥΓΕΝΕΙΑ & ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Η τσικουδιά στην Κρήτη πέραν των άλλων είναι ένδειξη φιλίας και ευγενείας, καθώς και εργαλείο κοινωνικής επικοινωνίας. Δεν υπάρχει νοικοκυριό στην Κρήτη, χωρίς ένα μπουκάλι τσικουδιά άμεσα διαθέσιμο κάθε στιγμή. Με μια τσικουδιά οι Κρητικοί εύχονται, αλλά και υποδέχονται τους επισκέπτες τους, μ΄ αυτήν συζητούν και χωρατεύουν στα καφενεία, μ ‘ αυτή ξεπερνούν τις λύπες τους και μ’ αυτή λύνουν τις διαφορές τους.
_Μωρέ κοπέλι κρητικό, ιντάχεις μες στη βράκα;
Δυο βολαράκια ζάχαρης και μια μπουκάλα ράκα!
_Μπορεί να χωριστήκαμε μα η φιλιά μας μένει
Ένα ποτήρι τσικουδιά πάντα θα σε προσμένει
_Σύντεκνε βάλε τσικουδιά κι εγώ θα πω μια μαντινάδα
να βγούμε εις την όρεξη να πάμε για καντάδα.
_Πες τη μαντινάδα, σύντεκνε, κι εγώ θενα φροντίσω
να φέρω τσικουδιά καλή, για να σ’ ευχαριστήσω.
_Γλέντα και πίνε ,σύντεκνε, ρακή, του χρόνου ποιος το ξέρειγη θα πεθάνεις, γη θα ζεις, γη θα ‘σαι σ’ άλλα μέρη.
_Σήφη, κόπιασε να κεράσω μια τσικουδιά και ό,τι είπαμε νερό κι αλάτσι.
_Μανώλη, στην υγειά σου και ο θεός να μας τη μακραίνει .. τη ζωή.
Η επίσκεψη σε σπίτι Κρητικού χωρίς κέρασμα θεωρείται αγένεια ή δήλωση έχθρας και η όλη διαδικασία του κεράσματος αποτελεί μια τελετουργία, ο σκοπός της οποίας δεν είναι ούτε να μεθύσει, ούτε να χορτάσει τους συνδαιτυμόνες, αλλά απλά να κάνει ευχάριστη την κοινωνική συναναστροφή και συνάμα να δείξει την καλή και φιλόξενη διάθεση του οικοδεσπότη.
_Με ένα μπουκάλι τσικουδιά και με καλή παρέα
και τ’ άσχημα τα πράγματα, μας φαίνονται ωραία!
_ Ελάτε να γλεντήσουμε και τσικουδιές να πιούμε
γιατί το ψεύτη το ντουνιά δε θα τον ξαναδούμε.
Δ. Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΤΣΙΚΟΥΔΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΣΤΑΣΕΙΣ
Επειδή η αλόγιστη κατανάλωση τσικουδιάς δημιουργεί μέθη, η οποία καμιά φορά φέρνει άσχημες καταστάσεις, υπάρχει και ο δεκάλογος, ο οποίος λέει τα εξής, που πρέπει να έχουμε υπόψη: Η πρώτη τσικουδιά φέρνει όρεξη, η δεύτερη υγεία. Η τρίτη φέρνει τη χαρά, η τέταρτη ευτυχία. Η πέμπτη φέρνει έξαψη, η έκτη φλυαρία. Η έβδομη φέρνει συμπλοκή ή εμετό, η όγδοη αστυνομία. Η ένατη φέρνει το δικαστή κι η δέκατη κηδεία. Ωστόσο υπάρχουν και ενστάσεις, κρίσεις και συμβουλές, όπως
Α) Του ερωτευμένου και του απογοητευμένου, που λένε:
¬_Τον άντρα δεν το ξεκάνει η τσικουδιά ακόμη αν πιει και δέκα
τουλάχιστον πιο γρήγορα … απ΄ό,τι μια γυναίκα.
_Όση ρακή και να ‘χω πιει δε μέθυσα ποτέ μου
μα σα σε δω μεθώ – ζαλίζομαι, σκέψη και λογισμέ μου.
_Πίνω κρασί, δε με μεθά, ρακί δε με ζαλίζει
ως με μεθούν τα μάθια τσης όντε μ’ αναντρανίζει
_Πίνω κρασί και δε μεθώ, ρακή και δε με πιάνει,
μα το φιλί σου το γλυκύ μπορεί να με τρελάνει
_Σαρανταδυό γραδώ τσικουδιά να πιεις να σ’ αναδράμει,
γιατί κακούργα το φιλί μου δίνεις δράμι-δράμι.
__Σαρανταδυό γραδώ τσικουδιά πίνω μα δε με πιάνει,
Εγώ στο κέφι για να ’ρθω, μια σου ματιά με φτάνει.
Β) Του κριτικού, του νέου πότη, του παραπονιάρη κλπ, που λένε:
_Χαίρεσαι με τσι τσικουδιές, βγάζεις κι ωραίους στίχους,
όμως περίσσια σα θα πιεις, θα κουτουλάς τσι τοίχους.
_Ανάθεμά τη ρακή ίντα ‘ναι αυτό που κάνει,
κι όταν την πίνω γίνεται το πάτωμα ταβάνι.
_Σαν πιεις τσικουδιά απ’ το λουλά, ζεστή απ’ το καζάνι,
μεζέ να φας πατάτα οφτή, όσο κι αν πεις τα κάνει.
_Θεέ μου να τσικουδόβρεχε το μήνα δέκα βράδια,
να γέμιζαν με τσικουδιά οι στέρνες και τα πηγάδια
Είναι ο σεβντάς σου δυνατός σαν τη ρακή την πρώτη
που σε χτυπά στην κεφαλή κι ύστερα λες : «ω χαρώ τη»
Ε. Η ΤΣΙΚΟΥΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΓΝΟ ΠΟΤΟ ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΟ
Η τσικουδιά , η καλή, είναι η βασίλισσα των ποτών, γιατί εκτός από απόλαυση αφενός είναι αγνή, δηλ. δεν έχει χρωστικές ουσίες και βιομηχανικές αλκοόλες (οινόπνευμα που παράγεται από πατάτες ή ζαχαρότευτλα κ.α.) και αφετέρου παρέχει αγχολυτικές και χαλαρωτικές ιδιότητες με συνέπεια να μας ευφραίνει την καρδιά και το πνεύμα, να μας απολύει από τις βασανιστικές σκέψεις, άρα να μας ξεκουράζει, να διεγείρει την όρεξη, τη χώνεψη και τη θέρμη του σώματός μας. Τσικουδιά ζεστή, μάλιστα αν είναι και ανακατεμένη με μέλι μισό -μισό και λίγο πιπεράκι ή κανέλα, βοηθά στο να ζεσταθούμε, ενώ τσικουδιά παγωμένη για να δροσιστούμε. Και όλα αυτά αρκεί να είναι ανόθευτη , να πίνεται με μέτρο και όπως πρέπει (δηλ. με παρέα, ρέγουλα και καλό μεζέ):
_Υπάρχουνε πολλά πιοτά σ’ όλη την οικουμένη
Μα η τσικουδιά είναι βασίλισσα, δαφνοστεφανωμένη.
_Όταν πίνω τσικουδιά γίνομαι αμέσως αυτοκράτορας,
βασιλιάς, γόης, Θεός και κοσμοκράτορας.
_Να πιείτε όλοι τσικουδιά, γιατί ‘ναι βλογημένη
μόνο να πίνετε αγνή και όχι νοθευμένη
_Με μια ντομάτα, δυο ελιές, τρία παξιμαδάκια
πίνουν στην Κρήτη τσικουδιά και λεν΄ μαντιναδάκια.
_Μία –δυο τσικουδιές είν’ αρκετές, για να περάσεις ωραία,
αρκεί να έχεις νόστιμα εδεσματα και όμορφη παρέα.
_Σαν είναι η τσικουδιά καλή, ώφου καλά τα κάνει
πίκρες, καημούς και βάσανα ντελόγο τα ‘ποβγάνει.
_Με μαντινάδες και ρακές, με λύρα και λαούτα
απόψε θα γλεντήσουμε να ξεχαστούμε απ ούλα
_Μ’ ένα μπουκάλι τσικουδιά και δυο κουτιά τσιγάρα
καπνίζω, πίνω να ξεχνώ τα μαύρα μου τα χάλια
_Ο άνδρας θέλει τσικουδιά κι η κοπελιά παιγνίδια,
Μνημόνια και τροικανός τους γράφουνε στα αρχεί….α.
(Απόσπασμα από την ομιλία του Προέδρου Κρητων Αγ. Παρασκευής Αττικής και Δ/ντη του Υπ. Πολιτισμού κ. Αδαμ (Μάκη) Κρασανακη στη Γιορτή Τσικουδιάς που έγινε στην κεντρική Πλατεία Αγ. Παρασκευής στις 5/10/2013)
